Er staat een man voor de Albert Heijn op het winderige Leidse Bevrijdingsplein. In zijn trainingspak en met zijn plasic teenslippers ziet hij er een beetje sjofel uit. Hij is op een bierkratje gaan staan en schreeuwt de winkelende voorbijgangers toe. “Ik denk dat het anders moet. En daarom sta ik hier, om dat met je te delen. Wordt niet door iedereen op prijs gesteld, dat weten en dat praten van mij. Maar ik doe het toch. Soms heb je iemand nodig die je herinnert aan wat je al wist.”
Sommige mensen blijven staan om naar de man te kijken (“Snapt iemand waar hij het over heeft?”, vraagt een Marokkaanse mevrouw met kinderen aan haar buren), anderen lopen stug door en proberen de man te negeren, wat nog niet zo makkelijk is. En er zit een klein groepje mensen aandachtig naar de man te luisteren. Dat is het publiek dat zich eerder heeft opgegeven. Want de man is acteur Marien Jongewaard en zijn tirade op het kratje maakt deel uit van de ‘verborgen’ theatervoorstelling ‘Pleinvrees’ van OMSK, het theatergezelschap van regisseur Lotte van den Berg.
Voor ‘Pleinvrees’ hoeft het publiek geen kaartje te kopen. Het meldt zich aan op de website van OMSK en verzamelt zich op het plein waar de voorstelling zal spelen. Op de aanvangstijd belt het publiek met zijn telefoon naar een bepaald nummer en kan vervolgens via de telefoon de voorstelling volgen. Alleen de bellers weten dus dat er een voorstelling plaatsvindt, terwijl het dagelijks leven op het plein gewoon doorgaat.
De bellers horen en zien hoe een man in zichzelf praat en al pratende greep probeert te krijgen op zijn malende gedachten. Maar die ook steeds meer probeert contact te leggen met het winkelende publiek om zijn gedachten aan hen mee te geven, terwijl die anderen niet per se op hem zitten te wachten. Een groepje jongeren op het Bevrijdingsplein schuift nerveus op hun bankje heen en weer als Jongewaard naast ze komt zitten en tegen ze aan begint te praten. Later probeert een grote man zich een houding te geven als hij en zijn vrouw door Jongewaard worden aangesproken. En twee mannen met een winkelkarretje zetten het op een lopen als ze wordt gevraagd of ze ook niet vinden dat mensen elkaar alleen maar lijken te kunnen passeren als twee schepen in de nacht.
“De voorstelling is nooit definitief. Op ieder plein krijgt de voorstelling een andere betekenis door de gebeurtenissen op het plein. Als zo’n groepje jongeren ineens een rol krijgt, bijvoorbeeld”, zegt regisseur Lotte van den Berg na de Leidse try-out. “Natuurlijk heb ik met Marien bepaalde zaken afgesproken, maar hij speelt vooral ook in op het moment. Dat is best spannend.” Hoewel sommige voorbijgangers niet per se positief reageerden (“Die is echt niet goed”, “Doe normaal, joh”, “Zeker te weinig aandacht thuis”) bleven anderen staan om langer naar de man te luisteren. Juist door die verschillende reacties vond Van den Berg dat de voorstelling op het Leidse plein bijzonder goed werkte. “Er is in de voorstelling ruimte voor die verschillende reacties. De sfeer was misschien niet per se gezellig, maar zeker ook niet afwijzend. Er heerste een voorzichtig wantrouwen.”
Dat voorzichtig wantrouwen is dan ook precies waarom het Van den Berg met ‘Pleinvrees’ om te doen is. De voorstelling is haar reactie op de heersende angst van mensen om zich uit te spreken of in opstand te komen en het heersende wantrouwen ten opzichte van hen die dat wel doen. Zoals die man op dat plein. Ook al zegt hij verstandige dingen over solidariteit en gemeenschapszin. “Juist door dat wantrouwen brokkelt er van alles af waar we trots op zouden moeten zijn, zoals ons sociale stelsel. Dat is gruwelijk en toch houden we onze mond. We zijn bang voor moralisme, bang om de waarheid in pacht te hebben. Maar wat is er mis met uitdragen van een moraal? We laten ons dingen niet meer door een ander vertellen, terwijl het nu juist eens zou fijn zou zijn als iemand dat weer eens deed: ons vertellen waar we heen moeten. Toch denk ik dat iedereen het verlangen heeft om naar een ander te luisteren, of om zich uit te spreken of om gehoord te worden.” Ze vermoedt dat dat spanningsveld zich vooral ook in haar eigen generatie bevindt: “Er is een groot gebrek aan geloof. We geloven nergens meer in. Alles heeft een mits en een maar. Dan wordt het inderdaad lastig om je nog ergens over uit te spreken.”
Juist omdat het zich uitspreken een belangrijk thema is, is de voorstelling veel taliger dan veel eerder werk van Van den Berg, dat meestal tekstloos, beeldend en fysiek is. Voor het eerst werkte ze samen met een tekstschrijver, Rob de Graaf. Tegelijkertijd zocht Van den Berg wel weer de straat op, waar ze eerder succesvolle voorstellingen maakte als ‘Gerucht’ en ‘Het blauwe uur’. Van den Berg: “Ik werd er zo vrolijk van om weer op straat te repeteren. Omdat het zo iets anders is dan een voorstelling te maken voor die dichte ruimte van de theaterzaal. In die zaal heb je de neiging om als maker heel erg diep in jezelf te gaan wroeten, omdat je werk in die donkere ruimte alle aandacht krijgt. Maar buiten kan iemand iets terugzeggen, speelt de wereld mee. De wind waait als het ware door je voorstelling.”
Ondanks dat blijft ‘Pleinvrees’ behoorlijk abstract en is de tekst van Rob de Graaf niet de makkelijkste. Zeker niet voor de toevallige passanten op het plein die maar flarden horen. “Het is niet erg dat je niet alles begrijpt, daar is de tekst ook op geschreven. Dat mysterie vind ik ook mooi. Die man is niet makkelijk te doorgronden. Bovendien blijft ‘Pleinvrees’ wel een theatervoorstelling. Ik maak wat ik als maker mooi vindt. Het hoeft voor mij dus niet allemaal in Jip en Janneketaal te zijn. Jip en Janneketaal wordt er wat mij betreft al genoeg gebezigd.”
‘Pleinvrees’ gaat in première tijdens Festival Noorderzon in Groningen (16 t/m 26 augustus). Daarna op Times Square (NY) en op pleinen door heel Nederland.
Leave a Reply