In slowmotion probeert de jongen aan zijn achtervolgers te ontkomen, maar de woedende massa krijgt hem te pakken. Ze dwingen hem in een maatpak en duwen hem een megafoon in handen. Terwijl hij daarin steeds zelfverzekerder begint te roepen dat dit zijn land is, dat hij de machinist is en het land zijn trein, is de groep achter hem zichzelf inmiddels aan het vermaken met een seksfeestje.
Theatermaker Yahya Gaier (1974) ziet het tafereel aan vanaf de tribune van de repetitiestudio. Het is zaterdagmiddag en in het gebouw van het Rotterdamse Ro Theater repeteren 17 jongeren met Gaier aan de voorstelling ‘Allemaal Afrikanen’. Een montagevoorstelling wordt het, bijzonder fysiek en niet gebaseerd op een toneeltekst. De voorstelling wordt eerder een collage van associatieve scènes en beelden met ‘ontheemd voelen’ als overkoepelend thema. Streng, maar niet onvriendelijk geeft Gaier aanwijzingen aan zijn jongeren, stapt soms op de vloer om een beweging voor te doen.
Bagage
Dat Gaier, als speler en maker opgeleid op de Amsterdamse Mimeopleiding, prachtige bewegingssequenties met jongeren kan maken, liet hij vorig jaar al zien toen hij met hen in de Rotterdamse Schouwburg een korte presentatie maakte, gebaseerd op de Arabische Lente. Dat succes kreeg dus een vervolg met ‘Allemaal Afrikanen’.
Een typische jongerenvoorstelling met hippe muziek die direct aansluit bij de belevingswereld van tieners en twintigers wordt ‘Allemaal Afrikanen’ niet, benadrukt Gaier na de repetitie in de tuin van het Ro Theater. Hij beschouwt zijn jongeren vooral als medemakers, niet als jongeren. “Ik heb ook niet zo veel verstand van jongeren”, lacht hij. “Dat hoeft ook niet, denk ik. Ik heb liever dat ze zich aan mij aanpassen, dan dat ik me aan hen aanpas. Het is wel een vak dat ze hier op het podium uitoefenen. Dat vak kun je leren en ik hoop dat ze dat van mij doen. Ze zijn nog jong, hebben nog niet veel bagage. Dus nemen ze enorm veel op.”
Geen oppas
Gaier legt de lat dus hoog en niet iedereen hield dat vol. Hij begon met dertig jongeren, daar zijn er nog 17 van over. Sommigen bleken het toch te druk hebben, anderen besloten dat theater toch niet hun ding was. En weer anderen bleken het toch moeilijk te vinden om op tijd te komen: “Als je te laat komt houdt het op. Daar was ik hard, duidelijk en eerlijk in. Ik ben geen oppas.” Al vanaf oktober gaf Gaier in de avonden en in de weekenden bewegingslessen, werd er over de voorstelling gepraat en inspiratiemateriaal verzameld. Gaier liet zijn acteurs improviseren en werkte de resultaten met ze uit tot volwaardige scènes die pasten in het thema van de voorstelling.
Niet alleen qua werkethos, ook qua thematiek en vorm van ‘Allemaal Afrikanen’ weigert Gaier zich aan te passen aan wat zogenaamd beter zou aansluiten bij de leeftijd van zijn groep. Hij ergert zich aan de gedachte dat als je iets met pubers wilt doen, je dan vooral iets met hiphop moet maken. “Ik wilde geen voorstelling maken over hun belevingswereld. Ik wil ze juist uitdagen met nieuwe dingen die daarbuiten vallen. Hoe is het bijvoorbeeld om een bejaarde te spelen? Maar ook als het gaat om hun denken wil ik ze triggeren. Ik wil dat ze stilstaan bij de wereld om hen heen. Dat ze langer en geconcentreerd bij dingen stilstaan zonder meteen weg te zappen.”
Intelligentsia
Want er gebeurt nogal wat in Nederland op dit moment, vindt Gaier en hij maakt zich daar grote zorgen over en die zorgen vonden zich een weg naar de voorstelling. Dat de scène waaraan deze middag werkt gewerkt en waarin de populist een land verdedigt, dat geen andere inhoud meer heeft dan plat individualisme, doet niet voor niets denken aan het essay dat Ramsey Nasr enige tijd geleden in de nrc publiceerde. “Ik vond dat hij dat mooi opschreef. Ik zou dat niet kunnen. Als theatermaker denk ik toch vooral in beelden.” ‘Allemaal Afrikanen’ is dan ook vooral zijn reflectie op hoe Nederland en de wereld de afgelopen jaren is veranderd. “Of het nou gaat om het populisme, het sociale en politieke klimaat, de crisis, we hebben de afgelopen jaren teveel gepikt. Ondertussen zijn we onze ethiek kwijt geraakt. We hebben geen grote verhalen meer en voelen geen verantwoordelijkheid meer jegens elkaar. Toch trekt maar een beperkt aantal mensen hun bek open. Sterker nog, de zogenaamde intelligentsia gaan vooral in het nieuwe klimaat mee.”
Gaier voelt zich steeds vaker ontheemd in Nederland, en die ontheemdheid is dan ook het belangrijkste thema van de voorstelling. “Tegelijkertijd komen we allemaal voort uit een gezamenlijk bron, uit datzelfde stukje dna uit Afrika. Daar slaat de titel op. Het idee dat we allemaal Afrikanen zijn, vind ik wel een troost.”
Toch doen de maatschappelijke ontwikkelingen, maar net zo goed het feit dat je als bijna 40-er en vader moeilijke keuzes moet maken Gaier steeds vaker verlangen naar zijn kindertijd in Marokko en dat verlangen komt ook terug in de voorstelling. “Kinderen zijn veel meer nieuwsgierig en open. Zij mogen nog spelen. Dat raak je op een gegeven moment kwijt. Daarom is theater ook mijn favoriete medium: daar mag je nog spelen. Misschien zouden we speeltuinen voor volwassenen aan moeten leggen.”
Buitenkant
Gaiers kindertijd in Marokko kon niet verder afstaan van de kindertijd van zijn jongeren. “Ik kende nog mensen die hun eigen speelgoed moesten maken. Ik kon me al die elektronische spullen niet veroorloven. Nu kan het allemaal, moet het allemaal, want de economie moet draaien. Dat verlangen wordt nog eens aangewakkerd door de televisie. Er is nu een generatie die buitenkant belangrijker vindt dan buitenkant. Wij hebben hen gouden bergen beloofd die we niet meer kunnen waarmaken. Daar komt die massale onvrede bij de werkloze Griekse en Spaanse jongeren ook uit voort.” Hij hoopt dan ook dat zijn jongeren hun openheid naar de wereld en hun ongedwongenheid zullen koesteren. En dat ze vooral zichzelf durven zijn, in plaats van alleen een ‘buitenkant’.
Het zijn als gezegd grote onderwerpen, waartoe de 17 jonge acteurs zich moeten verhouden. Gaier: “Het is een groot onderwerp en ik heb zeker niet voor de makkelijkste weg gekozen. Ik wil dat ze al doende beseffen wat we aan het maken zijn. Ik vraag veel ze, misschien wel te veel. Maar wat ik vraag doen ze dan wel ontzettend goed.”
‘Allemaal Afrikanen’ is te zien van do 12 t/m wo 18 april in de Rotterdamse Schouwburg als onderdeel van het Ro Festival van het Rotheater.
Leave a Reply