Hij is zowel een politiek dier, als een theaterdier, de Vlaamse schrijver en dichter Tom Lanoye. Daarom komt een gesprek met Lanoye vroeg of laat altijd op politiek uit. ‘Ons theater’, zegt Lanoye, ‘is ontstaan in Griekenland: filosofie, tragedie en democratie bloeiden niet toevallig samen op. De stukken van grote toneelschrijvers als Euripides, Shakespeare en Tsjechov zijn in de kern allemaal zeer politiek. Natuurlijk kun je de stukken van Tsjechov ook louter als nostalgisch kostuumdrama spelen. Maar dan mis je de politieke en sociale onderlaag. Waarom zou je ze dan eigenlijk spelen?’
Voor Toneelgroep Amsterdam bewerkte Lanoye twee jeugdstukken van Tsjechov, Platonov en Ivanov tot een stuk: De Russen! De voorstelling gaat in de regie van Ivo van Hove op het Holland Festival in première en wordt gespeeld door nagenoeg het gehele acteursensemble van het gezelschap. In De Russen! maken de tobbende dertigers Platonov en Ivanov beiden deel uit van een teleurgestelde generatie die hun voormalige rijkdom en status in rook hebben zien opgaan, tezamen met hun jeugdige idealen. Waar schoolmeester Platonov zich cynisch op drank en vrouwen stort, probeert verarmde herenboer Ivanov zo lang mogelijk een goed mens te blijven. Maar beiden worden vermorzeld door de immoraliteit van de maatschappij waar ze deel van uit maken.
Twee stukken tot een nieuw stuk om te schrijven, was geen simpele klus, vertelt Lanoye. En hij moest zich aan het aantal van 18 personages houden, omdat er zoveel acteurs beschikbaar waren. Alleen de dramaturgische opzet was al 200 pagina’s ‘Welke personages wil ik uit de twee stukken behouden? Waar staan ze voor? Welke nieuwe ontmoetingen zijn er mogelijk? Je moet vervolgens 18 draden met elkaar verwikkelen zonder er een kwijt te raken.’
Voor Lanoye gaat het stuk niet zozeer over de Russen. Die cynische, botte, nationalistische en geldbeluste types met verloren idealen, dat zijn wij. ‘De Russen! is een metaforische naam. Het gaat over alle Europeanen, niet alleen Belgen of Nederlanders. Europeanen die steeds meer terugkeren naar het lokale.’ Lanoye ergert zich aan politici als Rutte die ‘Nederland wil teruggeven aan de Nederlanders’, of Bart de Wever van de Vlaamse partij N-VA die alleen een afgescheurde Republiek Vlaanderen ziet als uitweg voor de mondiale crisis. ‘Dat soort slogans roept onderstromingen op die het slechtste bij mensen naar boven brengen. Europa lijkt te klein te zijn geworden voor de ideeënrijkdom die het zelf heeft voortgebracht.’ Lanoye hoopt daarom dat De Russen! niet alleen vermaakt, maar ook aan het denken zet. ‘Het is misschien een cliché, maar theater is een spiegel. Daarom hou ik er ook van: het is par excellence een commentaar op mens en maatschappij.’
Lanoye probeert zoveel mogelijk bij repetities te zijn, al laat zijn volle agenda dat niet altijd toe. ‘Als je zoveel van theater houdt als ik dan is het heerlijk om 18 acteurs van het kaliber van Gijs Scholten van Aschat en Halina Reijn je teksten te zien spelen, om die theaterdieren aan het werk te zien.’
De Russen! – Toneelgroep Amsterdam, 16 t/m 25 juni in de Stadsschouwburg
Leave a Reply