“Take it personal” is dit jaar het thema van Festival a/d Werf in Utrecht. Het festival specialiseert zich in beeldende kunst, locatietheater en performance en alle combinaties die er tussen die disciplines mogelijk zijn. Met dit jaar een nieuwe directeur aan het roer, Rainer Hofmann, die een fascinatie heeft voor de verhouding tussen kunst en politiek. Hij waarschuwde in zijn openingsspeech de kunstenaars om niet te veel de oren te laten hangen naar de economische taal die er in de politiek over kunst gebezigd wordt, maar vooral bezig te gaan met de kernvraag van de kunst: “Hoe richten we onze samenleving in?”
Zo bezien is “Take it personal” een goed gekozen thema, omdat de kunstenaar zich vrijwel altijd verhoudt tussen politiek en persoonlijke thema’s. Hij of zij stelt zich persoonlijk vragen en probeert die zodanig uit te vergroten dat ze maatschappelijke betekenis krijgen: waarom doen we wat we doen, waarom zijn we wie we zijn? Die thematiek van verhouding tussen politiek en individu speelt helemaal een grote rol in het theater, dat door zijn wezen altijd gaat over mensen, over individuen die zich op een bepaalde manier tot elkaar moeten verhouden.
Aandoenlijke knulligheid
De jonge Portugese kunstenaar João Evangelista onderzoekt in Breaking Points(2) zijn persoonlijke verhouding tot zijn partner in de kunst Fahmi Fadsil. Met Fadsil zou hij een nieuwe voorstelling maken, maar die besloot op het laatste moment om zich te wijden aan een politieke carrière in zijn thuisland Maleisië. Het breekpunt in een vriendschap, in een samenwerkingsverband, maar ook in de verhouding tussen twee culturen (de Oosterse en de Europese) is het thema van de ‘lecture performance’ van Evangelista. Hij vertelt in een lezing met powerpoint en foto’s over de voorstelling die er niet kwam, zijn fascinatie voor breekpunten en de zoektocht naar zijn vriend in Kuala Lumpur. Dat doet hij met een prettige losse stijl en met een aandoenlijke knulligheid. Toch ontspoort Breaking Points(2) als Evangelista het ene na het nieuwe onderwerp zijn lezing binnensleept, zoals accu’s en de mijnen in Heerlen. Hoewel het verhaal van de brekende vriendschap genoeg stof had kunnen opleveren voor een voorstelling, sneeuwt die breekpuntthematiek nu onder.
De Servische Sanja Mitroviç heeft samen met architect Laurent Liefooghe voor haar performance ‘Daydream House’ een glazen huisje in een grote loods geplaatst. Het publiek kan er omheen lopen, terwijl Mitroviç in het piepkleine keukentje de hapjes klaarmaakt en koffie zet. “Saai, hè?”, zegt ze na zeker tien minuten zwijgend en geconcentreerd groente snijden. Toch, vertelt ze, brengen we statistisch gezien de meeste tijd van ons leven door met nietszeggende kleine bezigheden in ons huis. Thuis is echter ook de plaats waar je herinneringen zijn opgeslagen, de plek die je overal mee naar toeneemt in je gedachten, een persoonlijke plek die je van het ene moment op het andere door een speling van het lot kwijt kan raken. Fascinerende thematiek, zeker, maar de verschillende verhalen over thuis hangen zo als los zand aan elkaar dat het gaat vervelen. Mitroviç heeft bovendien een aparte, bijna ijle, aanwezigheid, die maakt dat alles wat zegt onbedoeld een bepaalde abstractie krijgt. Daardoor lijkt de voorstelling ingewikkelder dan hij is. Interessant wordt het pas weer als ze een verhaal vertelt over haar herinneringen aan een gebombardeerd Servië, dat ze heeft verlaten, maar altijd meeneemt. Als de voorstelling, kortom, persoonlijk wordt.
Toeriste / Theatermaakster?
Waar Evangelista en Mitroviç zelf op het podium staan, laat regisseuse Giselle Vegter anderen haar fascinatie spelen in de voorstelling ‘Finland’. Op basis van Vegters persoonlijke interesse voor het in de jaren negentig door oorlog verscheurde Bosnië schreef Gerardjan Rijnders een tekst over een nieuwsgierige toeriste (en theaterregisseuse?) die door haar vragen oude wonden openrijt bij een familie die door een oorlog getekend is. Terwijl de zoon van het gezin wil horen wat zijn familiegeschiedenis is, doen zijn ouders er juist het liefste het zwijgen toe. Dat leidt niet alleen tot een conflict tussen de familieleden, maar ook tussen de familie en de toeriste, omdat men haar fascinatie voor hun leed niet begrijpt. Een visueel aardige vondst is hoe de familie het verleden uiteindelijk toch een vorm geeft door veelkleurige doeken uit te zoeken en die als ware het grafstenen uit te leggen in de grote fabriekshal. Desondanks blijft ‘Finland’ nogal aan de oppervlakte hangen, omdat de conflicten tussen de verschillende personages zich niet ontwikkelen of conclusies trekken uit de gesprekken. In feite wordt keer op keer hetzelfde gesprek gevoerd, maar in andere woorden. De voorstelling schampt daardoor aan de thematiek van de oorlog en de moeilijkheid om daar persoonlijk mee te engageren, of je nu slachtoffer of geïnteresseerde bent, maar treft hem nooit vol. Ook omdat het nooit de belangrijkste vraag stelt: wat doet de oorlog uiteindelijk met de toeriste/theatermaakster? Het persoonlijke engagement krijgt ook in Finland te weinig plek.
Theatermaakster Boukje Schweigmans fascinatie ligt in eerste instantie niet bij politiek, maar bij het lichaam van de acteur in de ruimte. Zo liet ze haar publiek eerder al voelen wat een hoek of licht en donker met de ruimte doen en creëerde ze een spannend duel tussen vier dansers en een draaiende molen. De voorstelling ‘Zweep’ heeft – niet verrassend – de zweep als onderwerp. Vier actrices dansen, vechten en worstelen met een indrukwekkend arsenaal aan zwepen die soms rakelings langs het dicht op de spelers zittende publiek zwiepen. Soms lijken de touwen bijna een eigen leven te leiden, dan weer zijn het ontzagwekkende wapens in de handen van de performers die de punt van de zweep met een indrukwekkende knal door de geluidsbarrière jagen. Dat is tijdens de try-out vaak heel spannend, maar of het interessant genoeg is voor een avondvullende voorstelling moet nog blijken. De première is komende dinsdag.
Het eerste weekend van het festival stelde eerlijk gezegd nogal teleur. Dat ligt bij de meeste voorstellingen niet aan een teveel aan persoonlijk geneuzel, maar juist te weinig. Geen enkele kunstenaar durft een harde persoonlijke positie in te nemen. Maar wie weet hoe dat is bij de andere tientallen voorstellingen die de komende week nog te zien zijn.
Festival aan de Werf, Utrecht, diverse locaties, tot en met 28 mei.
Leave a Reply