Met tweehonderd miljoen euro bezuinigingen op stapel waarvan de effectiviteit door vrijwel alle kenners wordt betwist, mag het vorige maand aangetreden kabinet Rutte-Verhagen zich in de culturele sector in weinig populariteit verheugen. TM belde een rondje cultuursector en Tweede Kamer om de reacties te peilen.
Wie je ook spreekt uit de kunstensector, iedereen is beduusd van de harde maatregelen die het kersverse kabinet Rutte-Verhagen heeft opgenomen in de cultuurparagraaf van het coalitieakkoord. Woorden als ‘belachelijk’, ‘kaalslag’ en ‘schande’ vallen herhaaldelijk. Regisseur Ivo van Hove sprak van een ‘terroristische aanslag’.
Helemaal onverwacht konden de plannen echter niet zijn, want al voor de verkiezingen liet de VVD in haar verkiezingsprogramma weten tweehonderd miljoen op de kunstensector te willen bezuinigen. Gedoogpartner PVV wilde in haar programma van geen enkele kunstsubsidie weten, erfgoed, bibliotheken en musea uitgezonderd. Van het CDA viel, gezien zijn programmatische nadruk op amateur- en volkskunst, weinig weerstand te verwachten. Gedurende de onderhandelingen zong de bezuiniging van tweehonderd miljoen dan ook al rond in de wandelgangen.
Versobering
Die tweehonderd miljoen staat in het regeerakkoord als uiteindelijke structurele bezuiniging in 2015, resultaat van een verhoging in jaarlijkse stappen, te beginnen met dertig miljoen in 2011. Uitgezonderd van die kortingen zijn zeer waarschijnlijk erfgoed, bibliotheken en musea. De bezuiniging komt in dat geval in haar geheel terecht bij de kunstproducerende instellingen. Uiteindelijk betekent dat een versobering van de vier- en meerjarige subsidies en van het budget van de fondsen.
Wat die fondsen betreft, er staat een plan in het akkoord om in het kader van een kleinere overheid de huidige cultuurfondsen samen te voegen, al is dat idee niet verder uitgewerkt. Fiscale maatregelen zijn het verhogen van de btw op podiumkunsten en kunstaankopen van zes procent naar negentien procent per 2011 en het afschaffen van de regeling cultureel beleggen (wie belegt in cultuur krijgt 1,2 procent vrijstelling in box 3 en heeft recht op een extra heffingskorting van 1,3 procent over het gemiddeld vrijgestelde bedrag). Andere maatregelen behelzen de afschaffing van de WWIK (Wet Werk en Inkomen Kunstenaars) per 2012 en de afschaffing van de cultuurkaart voor jongeren. Ook worden de innovatie- en matchingsregelingen stopgezet die instellingen moesten stimuleren meer geld uit de markt te halen. Hoewel niet duidelijk in de plannen terug te vinden, schijnt volgens diverse bronnen de opbrengst van loterijen voortaan niet of nauwelijks meer naar cultuur te gaan, maar vooral naar sport.
Voor de muziekwereld is de opheffing van het Muziekcentrum voor de Omroep (MCO) per 2013 een enorme slag, omdat die het einde betekent van drie succesvolle orkesten en het omroepkoor en daarmee ook diverse muziekzalen zal treffen waarvan die orkesten vaste bespelers zijn. Het is een van de weinige concreet uitgewerkte plannen in het coalitieakkoord. Voor de rest blijft het gissen naar de precieze consequenties van de plannen.
‘Het is moeilijk te zeggen wat op korte termijn de directe gevolgen van het akkoord zullen zijn,’ zegt Mirjam van Dootingh, directeur van de Nederlandse Associatie voor de Podiumkunsten (NAPK). ‘De plannen zijn namelijk nog niet goed uitgewerkt en op onderdelen voor velerlei uitleg vatbaar.’ Wat betekent bijvoorbeeld die eerste bezuiniging van dertig miljoen per 1 januari 2011? ‘Waarschijnlijk weten de opstellers van het regeerakkoord dat zelf ook niet.’
Overigens komt die 30 miljoen volgens een woordvoerder van het ministerie nog bovenop de bezuiniging van 18 miljoen euro die het demissionaire kabinet al voor 2011 had ingeboekt. Het gaat dan om onder andere het halveren van de matchingsregeling, het stopzetten van de innovatieregeling en een korting op incidentele en eenjarige subsidies.
Vraaguitval
Behalve de korting van dertig miljoen staat ook de verhoging van de btw voor 2011 ingeboekt. Het plan is inmiddels door de Tweede Kamer goedgekeurd. ‘Dat kan helemaal niet,’ zegt Hans Onno van den Berg van de Vereniging van Schouwburg en Concertgebouwdirecties (VSCD). ‘We zitten midden in het seizoen. Er zijn al heel veel kaartjes verkocht voor 2011. Dus als de overheid per 2011 die btw wil verhogen, zal ze eerst dat probleem moeten oplossen. Bovendien zie ik nog een probleem als het gaat om de afbakening, aangezien voor circussen de btw van zes procent gehandhaafd blijft. Is Cirque du Soleil circus of theater? En het Circustheater?’
Van den Berg denkt dat verhoging van de btw zeker tot vraaguitval zal leiden. Uit recente onderzoekscijfers van de VSCD blijkt nu al dat er door de crisis minder kaartjes worden verkocht. ‘Uiteindelijk gaan de gemeenten opdraaien voor de prijsverhoging. Als een theater in de problemen komt, is de gemeente verantwoordelijk. Het verhogen van rijksopbrengsten wordt afgewenteld op de lagere overheden.’
Ook de NAPK is bang voor vraaguitval bij verhoging van de btw. Van Dootingh: ‘Of je moet dat geld binnen de exploitatie van je instelling zien te vinden, maar dat zal veel instellingen niet lukken.’
Caspar de Kiefte van FNV-Kiem meent eveneens dat het voor instellingen niet makkelijk zal zijn op hun exploitatiekosten te bezuinigen. ‘Eerder bleek uit cijfers van onderzoeksbureau Berenschot dat weinig instellingen genoeg vet op de botten hebben om in te snijden. En Berenschot had de inmiddels aangekondigde btw-verhoging nog niet eens meegenomen. Zo is bezuinigen op het personeelsbestand helemaal niet makkelijk. Zeker niet als je als instelling zelf voor je WW-kosten moet opdraaien. Het kost simpelweg geld om mensen te ontslaan. Het gaat dan vooral om kantoorpersoneel, want in de theatersector werken veel acteurs als zzp’er (zelfstandigen zonder personeel). Toch blijkt uit een grove schatting dat door bezuinigen 3.200 arbeidsplaatsen zullen verdwijnen. Veel mensen in de sector werken in deeltijd, dus het gaat waarschijnlijk om nog meer mensen.’
Paradoxaal
Waaraan de meeste belanghebbenden in de sector zich storen, is het gemengde signaal dat het kabinet uitzendt. Enerzijds vindt het dat kunstenaars ondernemender moeten worden en zelf meer geld uit de markt moeten halen. Anderzijds schrapt het faciliteiten die dat mogelijk kunnen maken, zoals de matchingsregeling, de regeling cultureel beleggen en de WWIK. En als instellingen dan meer geld zelf binnenhalen, gaat het eerste deel daarvan door de btw-verhoging naar de overheid in plaats van naar de instelling.
Van Dootingh: ‘De plannen zijn volstrekt willekeurig en wekken niet de indruk dat er een afgewogen besluitvormingstraject aan vooraf is gegaan.’
‘De maatregelen zijn op zijn zachtst gezegd paradoxaal,’ vindt ook Bart Kamerbeek, adjunct-directeur van Cultuur-Ondernemen (voorgekomen uit een fusie van Kunstenaars & Co en Kunst en Zaken). ‘Ik veronderstel dat tijdens coalitieonderhandelingen zaken met een enkele pennenstreep worden doorgehaald. Inderdaad worden juist die instrumenten die ondernemerschap bevorderen weggehaald. Zoals de WWIK, die zijn succes als stimuleringsmaatregel heeft bewezen.’
Cultuur-Ondernemen helpt de overheid bij de uitvoering van de WWIK. In januari bleek uit een evaluatie dat de maatregel om kunstenaars een rendabele kunstpraktijk te laten opzetten goed werkt: 94 procent van de kunstenaars in de WWIK blijkt binnen twee jaar op eigen benen te kunnen staan. Kamerbeek: ‘Vergeleken met de re-integratieprojecten die mensen vanuit de bijstand aan werk moeten helpen, werkt de WWIK veel beter. Via re-integratie vindt slechts 33 procent van de bijstandsgerechtigden een baan. De afschaffing is uitermate onverstandig, omdat het voor de overheid juist kostenverhogend werkt. Het is duurder als kunstenaars in de bijstand komen.’ Overigens wil de VVD vooral van de maatregel af omdat de partij één regeling wenst voor alle vormen van bijstand. Kamerbeek: ‘Het succes ervan is nu juist dat het een sectorale regeling is, waarbij kunstenaars vanuit de kunstensector worden gestimuleerd. De kunst is niet hetzelfde als de bouw.’ De Kiefte vult aan: ‘Als het gaat om de WWIK zegt de overheid: Zij willen toch zelf zo graag kunstenaar worden? Laat ze dan hun eigen geld verdienen. Maar ook naar andere soorten ondernemers gaan subsidies om meer bedrijvigheid mogelijk te maken.’
Rancune
Je kunt wel met al die argumenten en cijfers aankomen, maar de vraag is, vrezen betrokkenen, of het nieuwe kabinet bereid is naar argumenten te luisteren. Men is geschrokken van de rancuneuze houding naar de sector die niet alleen uit de plannen spreekt, maar ook bleek uit de presentatie van het regeerakkoord. Geert Wilders zei toen: ‘Ik ben blij dat de cultuurbobo’s er last van gaan krijgen, want daar wordt een paar honderd miljoen op bezuinigd.’
De Kiefte: ‘Als ze handelen uit rancune kun je praten als Brugman, maar heeft het gewoon geen zin.’ Toch willen de werkgeversverenigingen, verenigd in de Federatie Cultuur, het overleg met het kabinet aangaan. Van den Berg: ‘Als de bezuinigingen proportioneel zouden zijn, viel er met ons wel te overleggen over de beste invulling ervan. Daarom praten we met het veld alvast over de vraag op welke fronten we zouden kunnen bezuinigen.’ Vooralsnog kan de VSCD-voorman daar niet te veel over zeggen. Van Dootingh: ‘Als de plannen zo worden uitgevoerd als ze in het regeerakkoord staan, dan vallen er instellingen om. Daarom willen we graag met de regeringspartijen in gesprek. Al zal het niet makkelijk zijn om bij de PVV aan tafel te komen. We vestigen onze hoop dan ook op de oppositie, die al heeft gezegd de krachten op dit gebied te willen bundelen.’
Hobbyartikel
Terwijl die oppositie inderdaad de messen slijpt, blijft het uit het kamp van de regerings- en gedoogpartijen VVD, CDA en PVV beangstigend stil. De PVV liet weten het op dit moment te druk te hebben voor een reactie en VVD en CDA gaven via hun persvoorlichter door nog niet te willen ingaan op plannen die nog nader moeten worden ontwikkeld. Bovendien is bij het CDA nog onduidelijk wie cultuurwoordvoerder wordt.
Van zulke terughoudendheid heeft de oppositie geen last. ‘Het is een schande dat dit akkoord zo hard wil snijden,’ vindt Tweede Kamerlid Jasper van Dijk van de SP. ‘Het beleid dat dit kabinet voorstaat is tegenstrijdig. De nadruk op ondernemerschap is vooral een smoesje om zo hard mogelijk te kunnen bezuinigen. Het kabinet roept wel dat we allemaal moeten inleveren, maar hoe zit het dan met de hypotheekrenteaftrek en de kortingen voor het bedrijfsleven?’ Mariko Peters van GroenLinks meent dat de ware motieven van dit kabinet vooral blijken uit de btw-verhoging. ‘Dat is een oneerlijke regel, waarmee wordt tegemoetgekomen aan de demagogie van de PVV. De maatregel geldt immers niet voor circussen en bioscopen. De enige verklaring is dat dit kabinet erop uit is de kunsten te pesten. Dat signaal is zorgelijk. Kunst wordt afgedaan als een luxe hobbyartikel, waarop je ruimschoots kunt bezuinigen zonder dat je iets verliest. Bovendien levert de bezuiniging niets op. Voor dat geld leg je nog geen twee kilometer snelweg aan.’
Toch, deelt Boris van der Ham (D66) het standpunt van de Federatie Cultuur, mag er best worden gepraat over bezuinigingen. Maar die moeten wel proportioneel zijn en gestaafd door een visie. ‘Dit kabinet heeft slechts oppervlakkig gekeken naar de problemen en kansen in het culturele veld. Door te hakken los je de problemen van de sector niet op.’ Volgens Van der Ham kan er bijvoorbeeld best een orkest uit, mits zo’n beslissing zorgvuldig wordt genomen. ‘Dan vraag je een groep experts uit het buitenland om onderzoek te doen naar de kwaliteit en het publieksbereik bij de orkesten en dan schrap je de slechtst presterende. En dus niet het MCO met zijn enorme publieksbereik.’
Joop van den Ende
Alle politici wijzen op het domino-effect van de bezuinigingsmaatregelen van het kabinet. De effecten van die maatregelen zullen flink worden versterkt doordat ook de gemeenten zullen gaan snijden in kunst en cultuur. Ook zij verhogen toegangsprijzen en schrappen in het budget voor cultuureducatie.
‘Gemeenten vegen hun cultuurbijdragen van tafel,’ zegt Jetta Klijnsma (PvdA), voormalig staatssecretaris van Sociale Zaken. Zij denkt dat ook het schrappen in de gemeentelijke armoedebestrijding effecten zal hebben voor cultuur. ‘Veel gemeenten hebben kortingspassen voor lagere inkomens, waarmee mensen onder andere goedkoper gebruik kunnen maken van cultuur. Die passen gaan verdwijnen. En als dan ook nog de kaartjes duurder worden… De prijsverhogende maatregelen voor de consument stapelen zich op, dat is het probleem.’
Volgens Klijnsma is het belangrijk dat de sector duidelijk maakt dat kunst en cultuur iedereen aangaan: ‘De sector moet zijn publiek mobiliseren, laten zien dat de kaalslag iedereen raakt. Dat zullen wij vanuit de oppositie steunen. Iedereen in Nederland geniet van cultuur. Zonder gesubsidieerde theaters en kunstvakopleidingen kan ook Joop van den Ende niet werken.’ Van der Ham vult aan: ‘Als je het dan over een Nederlandser Nederland hebt, een echte Nederlandse film als Alles is liefde kan niet zonder een kontje van de overheid, omdat we zo’n klein taalgebied hebben.’ Hij hoopt dat hij de VVD tot een liberaler lijn zal weten te verleiden. ‘De VVD komt van oudsher op voor de kunsten. Daar zal ik de partij dan ook stevig op aanspreken. Maar uiteindelijk bepaalt de meerderheid.’
Leave a Reply