Eindelijk zagen we een keer een authentieke Wilders. Even was het pantser weggevallen: van snoeiharde one-liners, van de onwrikbare stellingnames, van het preken van de Waarheid met hoofdletters. Onder het bleke, felle licht van de televisiecamera’s probeerde de koene redder van het hardwerkende Nederlandse volk zo snel mogelijk de lift te bereiken, terwijl de journalisten hem daarbij de weg versperden. Hij leek een beetje op opgejaagd wild en hij keek bij elke vraag over zijn voor ontucht beschuldigde fractielid schichtiger uit zijn ogen. Geert Wilders, de man die op alles een pasklaar antwoord heeft, wist het even niet.
Ik vond het een mooi televisiemoment. Omdat er geen eerlijker mens bestaat dan de mens die het even niet weet. De mens die twijfelt en zoekt. Dat doen we namelijk allemaal. Constant.
Daarom is er ook kunst. Omdat de kunstenaar het ook niet weet. Omdat hij zoekt en in zijn kunstwerk een poging tot een antwoord probeert te formuleren. Over de wereld in het groot, over de politiek of de samenleving. Of gewoon over de kleine gedachtes die hem ’s nachts uit zijn slaap houden. Soms loopt die zoektocht op niets uit. En soms treft het kunstwerk een antwoord vol in het hart. Of het brengt juist een zekerheid aan het wankelen. Waardoor niet alleen de kunstenaar het niet weet, maar het publiek nu ook niet meer. En wij het niet-weten kunnen delen. Maar ook pure schoonheid levert niet-weten op: even niet-weten wat te zeggen, even niet-weten wat met deze schoonheid aan te vangen.
Voor mij is dit alles de grote waarde van kunst en waarom kunst er ook moet zijn. Het biedt troost, omdat die ander het ook allemaal niet weet. Het verrijkt, omdat het nieuwe antwoorden probeert te geven op vragen waar ik ook mee zat. Het verbreedt, omdat het vragen stelt bij wat ik dacht zeker te weten. Het verrast, omdat het mijn blik richt op schoonheid die ik eerder nog niet zag of hoorde.
We hebben echter een samenleving gecreëerd waarin geen plaats meer is voor twijfel of voor niet-weten. Ministers, politici of wetenschappers die een genuanceerd pleidooi proberen te houden zijn slapjanussen. Kunstenaars elitaire hobbyisten. Een mening moet je hebben. En een oplossing. En die moeten allebei begrijpelijk zijn en in een zin te vatten. En bij voorkeur stroken met de Mening van de Hardwerkende Nederlander. Die twijfelt ook niet, want twijfel is laf en twijfel is links.
Toch bestaat er volgens mij geen gevaarlijker samenleving dan de samenleving die denkt alles zeker te weten. Die de waarheid over alles in pacht denkt te hebben. Die denkt dat de gevoelens of meningen mensen in steen gebeiteld zijn. Die kunst tot moeilijkdoenerij verlaagt en de one-liner tot kunst verheft.
Het verbaast me niets dat er in het Nederland van politici die het eigen gelijk verheerlijken geen plaats is voor kunst. Als je altijd gelijk hebt, is er namelijk niets waar je aan hoeft te twijfelen, er is niets waar je je iets over hoeft af te vragen. Alles wat je niet weet, is niet relevant, dus waarom zou je daar zelf naar op zoek gaan? En waarom zou je al dat slappe ge-niet-weet ook nog eens uit de zak van belastingbetaler betalen? Die weet wel wat hij wil: met 130 over de snelweg, roken in de kroeg en minder belasting betalen.
Het getuigt allemaal van een heel beperkt en treurigmakend mensbeeld. Want twijfelen en vragen stellen, maar ook nieuwsgierigheid horen ten diepste bij het wezen van de mens. Wanneer voelde je je nou meer mens: toen je op een donker strand de melkweg zag en je je ineens nietig voelde? Toen dat liedje je ineens deed denken aan die zomer met je eerste liefde? Of toen je met 130 over de snelweg reed? Zonder vragen was er geen wetenschap geweest, zonder niet-weten geen filosofie of religie, zonder nieuwsgierigheid geen wereldreizigers of ruimtevaarders. En zonder reflectie op al dit niet-weten, zonder de noodzaak van een neerslag van al die twijfels, nieuwgierigheid of vragen ook geen kunst. Door kunst af te doen als hobby van een elite, ontslaat deze regering de Nederlander van de dure plicht om een mens te zijn. Mens zijn en van daaruit vragen stellen is niet elitair. Het niet-weten, het mens-zijn onthouden aan een groot deel van de Nederlanders is niet alleen dom, maar grenst aan het misdadige.
Dat was zo mooi aan dat beeld van die schichtige Wilders. Hij is dus ook maar een twijfelende mens. En daarmee maakte hij plots deel uit van de niet-wetende elite die hij zo verfoeit.
Het gaf me heel even hoop. Daarna sloeg de moedeloosheid die me de laatste weken bevangen heeft weer toe. In een maatschappij waar de uitroeptekens op een voetstuk staan, zitten uiteindelijk de vraagtekens in de hoek waar de klappen vallen.
Deze tekst werd geschreven voor het debatcafé van festival Breaking Walls
Leave a Reply