Helemaal alleen moet de toeschouwer zijn weg vinden door een eindeloze witte tunnel. Er komt aan de tocht door de eindeloze installatie ‘Curve’ van theatermaakster Boukje Schweigman geen acteur te pas. Net als bij de meeste van haar voorstellingen en projecten is ook bij ‘Curve’ de toeschouwer niet slechts een passieve kijker in het donker van het theater. Of hij nou alleen door een tunnel wordt gestuurd, gehuld in een pij met een klein groepje getuige is van een dansritueel of in het schemerduister probeert te onderscheiden wat hij eigenlijk ziet, het gaat er eerst en vooral om de toeschouwer een zeer persoonlijke ervaring mee te geven.
Het ‘ervaringstheater’ van Schweigman lijkt daarmee moeiteloos te passen in de trend om de beleving van kunst een spectaculaire totaalervaring te laten zijn die verder gaat dan dat ene kunstwerk. Maar daar is Schweigman het niet helemaal mee eens. “Je kunt naar een vuurwerkshow gaan of in een achtbaan stappen en een spannende ervaring hebben. Maar die ervaring bestaat uit prikkels van buitenaf. Je kunt naast een schilderij gaan staan en er een foto van maken en denken: wat een ervaring. Ik zoek voor mijn toeschouwer ook naar ervaringen, maar daarin zoek ik naar een koppeling met zijn binnenwereld. Ik wil weten wat er gebeurt als hij dat schilderij daadwerkelijk tot zich door laat dringen.”
Ze geeft het voorbeeld van haar tunnelproject ‘Curve’, de eindeloze tunnel die op een gegeven moment overgaat in diep zwart. “Dat is voor veel mensen een indrukwekkende belevenis. Omdat ze met zichzelf worden geconfronteerd: vinden ze het spannend om dat donker binnen te gaan? Of vinden ze het juist leuk om als een kind in het donker te tasten? Er gebeurt dan iets wezenlijks bij de bezoeker van binnen. De belevenis komt niet van buiten, maar ontstaat door wat binnenin gebeurt.”
De mens is een fysiek wezen, zegt Schweigman, maar lijkt dat soms te zijn vergeten. “Mensen weten dat ze een lichaam hebben. Dat ze er behoefte aan hebben om geraakt te worden. Maar ze weten niet zo goed meer hoe dat moet.” Uit die behoefte komt het verlangen naar een meeslepende ervaring voort, denkt ze. Musea, pretparken en theaters met 3d-effecten of bewegende tribunes zijn het resultaat. “Mensen gaan die prikkels buiten zichzelf zoeken. Maar dat hoeft niet. Je hebt geen grote prikkels nodig om iets te voelen of om iets te ervaren.” Maar om het kleine te ervaren, moet je je kwetsbaar opstellen en dat vinden veel mensen eng, zegt Schweigman. “Ons openstellen voor onze binnenwereld confronteert ons met onze menselijkheid. Het is doodeng om met jezelf geconfronteerd te worden.”
Ze merkt die ongemakkelijkheid ook bij de voorbereidingen van haar nieuwe voorstelling ‘Huid’, die ze maakt met de muzikanten van Slagwerk Den Haag en waarin aanraking centraal staat. “Als ik over de voorstelling vertel, vragen mensen vaak nerveus: ‘Word ik dan ook aangeraakt?’ Wat zegt het over de mens van nu dat we zoiets basaals en menselijks als aanraking eng vinden?”
Juist omdat haar projecten gaan over subjectieve beleving van de toeschouwer, mag de bezoeker alles wat hij in Schweigmans voorstellingen ervaart, zelf betekenis geven. “Je intuïtie, je fysieke gevoel: ze lopen voor op je gedachten. Ik wil daarom niet invullen wat een voorstelling met jou doet als toeschouwer. Ik geloof dat als jij zelf ontdekt hoe jij op een situatie binnen onze voorstelling reageert dat langer beklijft dan als ik uitleg wat het allemaal betekent. Er zijn geen pasklare antwoorden en dat is soms eng. Ook die kwetsbaarheid hoort bij ons mens-zijn.”
Het idee dat je je eigen fantasie mag gebruiken, in plaats van dat je wordt verteld wat het betekent of wat je moet vinden, is het publiek net zo goed ontwend, denkt Schweigman. Juist daarom heeft ze enigszins moeite met het nadrukkelijke maatschappelijke engagement dat ook een trend lijkt in de kunsten. De kunst is er wat haar betreft om de creativiteit aan te wakkeren, om mensen de kracht te geven om andere wegen in te durven slaan, zegt ze. Ze hoeft de bezoeker niet per se iets te vertellen over de nieuwsberichten in de krant. “Er worden al zoveel ideeën en meningen gespuid, wie ben ik dan dat ik een interessant idee aan jou zou kunnen verkopen? Er zijn bovendien betere media om je mening te spuien dan theater. Het mooie aan theater is nu juist dat het geen massamedium is. Daardoor ben je als toeschouwer door je aanwezigheid medeverantwoordelijk voor het kunstwerk. Juist daardoor kan de verbeelding zich openen. Alleen dat is al een waanzinnige ervaring.”
foto: Wout Nooitgedagt
Leave a Reply