Hoewel we doen alsof we tijdens de twee minuten stilte hetzelfde herdenken, is dat niet helemaal waar, denkt acteurscollectief BOG. Voor Theater na de Dam maakten ze daar een voorstelling over. “Het zwijgen is datgene wat ons even bindt.”
Op vier mei zijn we met zijn allen twee minuten stil. Als de stilte neerdaalt op de Dam en er alleen nog besmuikte kuchjes en koerende duiven te horen zijn, wat gebeurt er dan in al die verzamelde hoofden? Waar denken ze aan? En wat betekent het eigenlijk als iedereen misschien wel iets anders herdenkt?
Het waren vragen als deze die het jonge Vlaams-Nederlandse acteurscollectief BOG aanzetten tot het maken van de ‘DAM’. In het kader van Theater na de Dam speelt het collectief de voorstelling in de Amsterdamse Brakke Grond, op een steenworp afstand van de Nationale Dodenherdenking.
Maar de eerste vraag, vertelt BOG-acteur Sanne Vanderbruggen die het schrijven van de tekst op zich heeft genomen, was: wat herdenken wij eigenlijk als jonge generatie van eind twintigers en begin dertigers? “Wij kennen de Tweede Wereldoorlog alleen nog maar van foto’s en films. Vanuit een soort van collectief geheugen, dus. De laatste getuigen van die oorlog zijn aan het verdwijnen. Tegelijkertijd wordt op dit moment weer aan de randen van onze vrijheid geknaagd, zoals tijdens de bomaanslagen in Brussel duidelijk werd.” Voor haar generatie is de Tweede Wereldoorlog dus geen ijkpunt in de geschiedenis meer, zegt ze, dat is 9/11 en de tot vandaag voortdurende strijd tegen terrorisme veel sterker. “Dat roept ook een zekere frustratie op. We willen ons wel tot die oorlog verhouden, maar we kunnen er niet echt bij.” Wat haar betreft zou de herdenking daarom breder getrokken mogen, terwijl het Nationaal Comité zelf, na een aantal keer felle kritiek te hebben gekregen, de definitie juist weer heeft verengt. “Dat maakte me in eerste instantie een beetje boos. De wereld staat in brand en dan gaan wij met onze geschiedenisboekjes staan wapperen. Ik vind wel dat er een noodzaak is om het met de herdenking ook over het nu te hebben.”
Iedere generatie heeft kortom zijn eigen perspectief op herdenken. Dat leidde de groep tot de vraag: als iedereen wat anders herdenkt, wat herdenken we dan eigenlijk nog tijdens de twee minuten stilte? Die veelheid van gedachten in al die herdenkende hoofden werd de ingang voor de tekst die Vanderbruggen schreef. Voor de inhoud van die gedachten ging BOG te rade bij zijn ‘leden’: mensen die zich hebben aangemeld om voor de groep als vraagbaak te dienen. Zestig reageerden er op de vragen ‘Waar denk je aan tijdens de twee minuten stilte?’ en ‘Waar zou je nog meer collectief stil voor willen zijn?’
Het verzamelen van en het tonen van de verschillende perspectieven op een complex onderwerp past in het straatje van de groep. Recent maakte BOG bijvoorbeeld een voorstelling over de verschillende manieren waarop je tegen God aan kan kijken. “Hoe we herdenken zegt veel over hoe we aankijken tegen de geschiedenis en daarmee over ons historisch besef op dit moment”, zegt Roos Euwe, de dramaturg van de groep. Ze vertelt hoe ze tegen een artikel aanliep van de Russische schrijver Joseph Brodsky waarin hij schrijft dat de geschiedschrijving over een onderwerp als de Tweede Wereldoorlog liefst niet objectief en onpersoonlijk zou moeten zijn. “Als er al objectiviteit mogelijk is dan is deze de optelsom van al die subjectieve geschiedenissen van de getuigen van de oorlog. Dat idee hebben we ons bij BOG als werkwijze eigen proberen te maken: het vertellen van een groter verhaal door een groot aantal verschillende individuele perspectieven bij elkaar te brengen.”
Juist die verschillende perspectieven op de herdenken en de oorlog maken discussies rond de Nationale Herdenking zo snel pijnlijk en politiek, zoals de afgelopen jaren een aantal keer bleek, zegt Euwe. “Op dat moment gaat het meningencircus werken.” Daarom is de twee minuten stilte misschien wel de beste manier om te herdenken. Vanderbruggen: “Dat zwijgen is ons wat ons, ondanks de verschillende perspectieven, uiteindelijk even bindt.”
Theater na de Dam
Na de dodenherdenking zijn er door het hele land zo’n tachtig theatervoorstellingen te bezoeken die de oorlog of herdenken als thema hebben. Zeven jaar geleden ontstond het initiatief ‘Theater na de Dam’, vanuit het idee dat theater een manier kon zijn om na de traditionele herdenking collectief verder na te denken over wat de oorlog en het herdenken nog voor ons zouden kunnen betekenen. Het lokale Amsterdamse idee groeide uit tot een landelijk initiatief, waarbij steeds meer steden en theatergezelschappen zich aansluiten. Dit jaar lezen de acteurs van een aantal grote stadstheatergezelschappen Judith Herzbergs toneeltekst ‘Leedvermaak’ over hoe verschillende generaties de herinnering vaan oorlog beleven. In theater Carré speelt acteur Nasrdin Dchar samen met muzikant Spinvis de voorstelling ‘Voor ik vergeet’. Verschillende groepen jongeren gingen onder begeleiding van theatermakers op zoek naar de geschiedenis van hun wijk of stad ten tijde van Tweede Wereldoorlog en interviewde ouderen uit de buurt over hun herinneringen. Dat leverde 20 verschillende jongerenvoorstellingen op met als thema ‘Verdwenen families’.
Foto: Jorn Heijdenrijk
Leave a Reply