Buddhi heet hij. Hij woont in Sri Lanka. En hij speelt in een muziekband die Wagon Park heet. Hij woont nog bij zijn ouders. Dat is alles wat ik van Buddhi weet. Van mij weet hij veel meer: wat mijn lievelingsmuziek is, mijn adres, dat een goede vriend van mij is overleden en waar we met zijn tweeën gingen eten toen hij nog leefde. Ook al hebben we allebei een koptelefoon op en bevinden we ons in bijna dezelfde tropische omstandigheden achter een computer, het is een onevenwichtige relatie tussen Buddhi en mij. En dat lijkt precies waar het theaterregisseur Dries Verhoeven in Life Streaming om gaat.
Life Streaming is geen theatervoorstelling in de normale zin van het woord. In plaats van in het rode pluche van een donkere theaterzaal neemt de toeschouwer plaats achter een computerscherm in een soort van callcenter. Door de ramen van de ruimte waarin het callcenter zich bevindt, zie je de bussen over het Utrechts Lucasbolwerk rijden. Azië voelt zo nogal ver weg. Toch leg je via die computer contact met iemand op 6000 kilometer afstand en gaat met hem of haar een gesprek aan. Over het leven, over de dood, over de vraag of je je voor alles kunt verzekeren, maar ook over de vraag in hoeverre je bereid bent iemand die je niet kent (al dan niet financieel) te helpen omdat hij door een ramp is getroffen, in dit geval de Tsunami in 2004.
Life Streaming werd mede mogelijk gemaakt door het Hivos NCDO Cultuurfonds, een de culturele takken van het Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking. De reden om dat te doen, vertelt Christine Wagner, programma coördinator van het NCDO Cultuurfonds, was meerledig. Ten eerste houden de Sri Lankaanse acteurs echt iets over aan de voorstelling. Ze worden betaald en volgden workshops. ‘We wilden wel dat er wat achter gelaten werd waar zij wat aan hadden.’ Maar nog belangrijker was om een Sri Lankaanse stem in Nederland te laten horen. ‘Het doel van het NCDO Cultuurfonds in het algemeen is om in Nederland hedendaags werk van niet-Westerse kunstenaars te laten zien. Je geeft zo – in dit geval onder leiding van een Nederlandse regisseur – een stem aan de mensen daar. Zij hebben een eigen visie op hun land en kijken dus niet met een Westerse bril. Dries heeft ter voorbereiding van de voorstelling veel met de acteurs gesproken over hun ervaringen onder andere met de tsunami. Die persoonlijke verhalen worden met Life Streaming in Nederland getoond. Zo komt er een andere stem uit Sri Lanka dan alleen die van de Westerse hulpverlener.’
De voorstelling legt bij de Westerse bezoeker een behoefte bloot, denkt Wagner. ‘Er wordt een behoefte getriggerd om in contact te komen met de Ander. Omdat het een persoonlijke dialoog is. Zo krijg je meer te zien van Sri Lanka dan stranden, palmbomen en wilde dieren. In die zin is voor Hivos de missie van de voorstelling geslaagd. Ik geloof heel erg in de kracht van persoonlijke verhalen, in een open uitwisseling. Ik heb persoonlijk ook erg van de voorstelling genoten. Vooral van de dialoog. Wat vertel jij? Wat vertel ik?’ Verhoeven weet de gesprekspartner ook bijna naast de toeschouwer te plaatsen. Op een gegeven moment beschrijft Buddhi gedetailleerd degene die hij aan de andere kant van de internetverbinding ziet zitten. Door de koptelefoon hoor ik hem ademen.
Een gesprek met een Ander uit de derde wereld is echter zelden gelijkwaardig. Clichés, vooroordelen, een lichte westerse neerbuigendheid naar die arme mensen daar, het heeft allemaal invloed op de dialoog. Dat zit alleen al in het discours: ontwikkelingsland of derde wereldland drukken al uit hoe we in het Westen over dergelijke landen denken. Verhoeven maakt in zijn voorstelling slim gebruik van de Westerse vooronderstellingen door de acteurs te laten suggereren dat ze niets hebben, dat familieleden zijn weggespoeld en zo nog wat drama’s meer. Voor een deel zijn ze waar, voor een deel ook niet, maar ze roepen bij de Westerse gespreksgenoot toch een schuldgevoel op, zeker als er quasi-nochalant wordt gevraagd waarvoor je in Nederland allemaal wel niet verzekerd bent. Er is helemaal niets meer gelijkwaardigs aan de verhouding als de informatie die in het (op dat moment nog gelijkwaardig geachte) gesprek schaamteloos misbruikt dreigt te gaan worden om de westerse toeschouwer geld uit de zak te kloppen. Hoe persoonlijker de hulpvraag immers is, hoe beter. Hoe kun je nu weigeren een bekende te helpen?
Dat weten overigens de marketingafdelingen van NGO’s ook. Wagner: ‘NGO’s maken inderdaad gebruik van persoonlijke verhalen om geld op te halen. Die spreken nu eenmaal het meeste aan, omdat je je daar toe kunt verhouden.’ Maar is het niet zo dat Verhoeven het beeld van ontwikkelingsamenwerking radicaal omdraait in Life Streaming? Het beeld waarin de hulporganisatie de arme inwoners wel eens even gaat vertellen wat goed voor ze is, omdat Verhoeven laat zien dat mensen in de derde wereld die marktmechanismes dondersgoed doorzien? Wagner: ‘Je zou kunnen zeggen: wie betaalt bepaalt: wie het geld krijgt, waarom en wat hij daarvoor moet doen. Maar dat is geen dialoog. Als je ontwikkelingssamenwerking op zo’n simpele manier zou neerzetten, zou dat niet terecht zijn. Bij Hivos bijvoorbeeld werken we heel erg uit de behoefte en we werken samen met lokale partners. De mensen daar weten het beste wat ze nodig hebben en wat ze willen.’
Volgens Wagner gaat de voorstelling van Dries Verhoeven ook over meer dan alleen ontwikkelingsamenwerking. ‘De onevenwichtigheid in de dialoog vond ik soms uitermate frustrerend. Ik had die ander ook van alles willen vertellen of aan het denken willen zetten.’ Maar nu werd ze door de voorstelling in het kader gedrukt van de rijke westerling met het emotionele hart. ‘Zo merk je dus hoe frustrerend dat kan zijn. De voorstelling gaat daar mee ook heel erg over met welke kaders we naar de Anderen kijken. Hoe we bijvoorbeeld in deze samenleving naar Moslims kijken. Dat heeft Dries toch maar mooi voor elkaar gekregen.’
Dit artikel werd geschreven in opdracht van het Domein voor Kunstkritiek
Leave a Reply