Niemand in Praag vond de zigeuners echt leuk. Stanka en Fifi zijn in de voorstelling ‘We are your friends’ van theatergroep De Warme Winkel ook niet de meest subtiele personages. Met hun besmeurde gezichten, hun sjofele trainingsjasjes en hun meegezeulde baby proberen ze hun plastic bloemen agressief aan het theaterpubliek te verkopen. Medelijden en solidariteit mag je best hardhandig afdwingen, vinden de twee. Dus kom maar op met die centen.
Grof? Misschien. Clichématig? Wellicht. Maar volgens acteurs Vincent Rietveld en Ward Weemhoff is provoceren met clichés de beste manier om de complexiteit van Europese solidariteit aan te kaarten. In Praag viel die ironie echter dood neer op de theatervloer, vertelt het duo. Rietveld: “De lompe clichés werden als niet meer dan lompe clichés gezien. Dat ze waren bedoeld om te prikkelen, ging compleet langs het Praagse theaterpubliek heen.” In Toulouse en Brussel kwam de voorstelling wel aan, in Berlijn maakte een publiekslid vooral bezwaar tegen het gebruik van het stigmatiserende woord “gypsies”.
De afgelopen maanden speelden Rietveld en Weemhoff samen met collega’s Maria Kraakman en Mara van Vlijmen ‘We are your friends’ door heel Europa. Pas deze maand doen ze Amsterdam en Utrecht aan. In de voorstelling doen de acteurs alsof ze in Nederland zijn gebleven. Uit solidariteit met hun lokale Praagse, Lissabonese of Berlijnse kunstcollega’s hebben ze het daarmee uitgespaarde subsidiegeld in een pot op het toneel gezet. Daarvan treedt in plaats van De Warme Winkel een kleurrijk zooitje plaatselijke straatartiesten, pretentieuze kunstenaars en zigeuners op. Ondertussen houden de Nederlanders via Skype een kritisch oogje in het zeil wat betreft de besteding van hun geld. Ze houden er bovendien een vervelend Noord-Europees superioriteitsgevoel op na ten opzichte van hun onfortuinlijke Europese buren.
Nare Kantjes
De vier acteurs maakten de voorstelling en de buitenlandse tournee op uitnodiging van HOUSE on FIRE, een netwerk van festivals en theaters in tien Europese landen dat zegt met internationale theatervoorstellingen het gesprek op gang te willen brengen over de maatschappelijke uitdagingen die lidstaten met elkaar delen. Een van die uitdagingen, vond De Warme Winkel, is de solidariteit die Europeanen voor elkaar dienen op te brengen. Of het nu gaat om luie Grieken, pensioengerechtigde landgenoten of armoedige Roma, het lijkt steeds lastiger om compassie te hebben, merkt Rietveld op. “We rekenen tegenwoordig uit of je solidair met iemand kunt zijn. Door de crisis worden de dilemma’s die daarmee te maken hebben urgenter. Ouderen versus jongeren, Noord-Europa tegenover Zuid-Europa: het heeft nare kantjes gekregen. Er ontstaat een ressentiment tegen mensen die ook niet zoveel aan hun situatie kunnen doen. Alsof ze in Griekenland dachten: we gaan die Nederlanders eens lekker hun geld afpakken.”
Solidariteit werd dus het thema van de voorstelling en het uitgangspunt werd de tournee en het subsidiegeld waarmee die werd betaald. Daarin ligt immers een aardige parallel met de Europese Unie. Ook voor rondreizende kunstenaars moet de Europese belastingbetaler enige solidariteit opbrengen, zonder dat het nut in één zin is uit te leggen.
Tijdens het repeteren bleek het onmogelijk om een Europese voorstelling te maken die zich niet bediende van clichés of provocerende stereotypes, zoals de zigeuners, of een subsidiegeld opsouperende, pretentieuze kunstenaar. Het resultaat is een voorstelling die, zoals een Vlaamse criticus schreef, de subtiliteit heeft van een voorhamer.
“Het is inderdaad geen kalligraferen wat we doen”, erkent Ward Weemhoff. Het voordeel van die vorm is echter dat de makers in elke Europese foyer in discussies terecht komen over de voorstelling en de bijbehorende thematiek. Weemhoff: “Ik vind het niet erg om te provoceren, als het maar wat bewerkstelligt. We begeven ons met deze voorstelling op het vlak van de politiek. Daarom willen we dat debat juist.”
Twee-sterren-recensies
Dat debat is overal anders. In Brussel had Weemhoff een lang gesprek met een Nederlandse zakenman die aangaf de krant anders te gaan lezen. In Praag viel men behalve over de zigeunerclichés ook over de superieure houding die het Westen in Tsjechische ogen aanneemt ten opzichte van het voormalig communistische Oosten.
Welk gesprek denken ze komende week in Amsterdam te gaan voeren? Nederlanders zijn niet zo makkelijk aan het peinzen te krijgen, vreest Weemhoff. “In Duitsland komt het publiek naar het theater om hun gedachten te scherpen. Daardoor zitten zelfs bij twee-sterren-recensies de zalen vol. Mensen vormen graag zelf hun mening over een voorstelling. Het Nederlandse publiek wil niet geprikkeld worden, dat wil een avondje uit.” Daar komt bij dat Nederlanders zich door weinig nog echt laten provoceren. “We nemen niets en niemand meer serieus. We zijn hier wat betreft het kwetsen van mensen al door zoveel barrières gebroken. De vrijheid van meningsuiting is hier zo groot, dat het er eigenlijk niet meer toe doet wat je zegt. Als wat je zegt er niet toe doet, valt er ook niets meer te debatteren.”
Leave a Reply