De boeken in de boekenkast blijken helemaal geen boeken. Het zijn alleen de boekenruggen, aan elkaar geplakt om bij de gasten een belezen indruk te wekken. Soms is een leugentje nodig om het beeld dat mensen van je hebben een beetje op te poetsen. Daar weet de aimabele staatssecretaris Robert Chiltern alles van. Zijn carrière als deugdzame politicus en zijn fortuin zijn gebouwd op een minder deugdzaam fundament. Als beginnend politicus heeft hij staatsgeheimen naar het bedrijfsleven gelekt. Wanneer de geharde zakenvrouw Chiltern hem met zijn jeugdige misstap probeert te chanteren, moet de staatssecretaris alles op alles zetten om het instorten van zijn zorgvuldig opgebouwde morele façade te voorkomen.
De Ierse schrijver Oscar Wilde (1854-1900) schiep er een genoegen in om in zijn toneelstukken de achterkant van de publieke moraal te laten zien. Zo ook in zijn komedie ‘De ideale man’, waarin we via het huishouden van Chiltern een inkijkje krijgen in het functioneren van de politieke elite. De Duitse Nobelprijswinnares Elfriede Jelinek, die ook niet vies is van een beetje maatschappijkritiek, bewerkte het stuk tot een hedendaagse zedenschets, gespeeld door het Nationale Toneel.
‘De ideale man’ toont het fascinerende mechaniek dat zich verborgen houdt achter de muren van de stijlvolle huizen en achter de vrome glimlach van een politieke en zakelijke elite. Een mechaniek waarin moraal en immoraliteit als tandwieltjes in elkaar grijpen. Zonder ondeugd had Chiltern geen deugdzaam politicus kunnen worden en zonder de semi-legale belastingconstructies via de Bahama’s had Chilterns vrouw Gertrude geen geld gehad om haar goede-doelen-projectjes mee te financieren. Schrijvers Wilde en Jelinek leggen slim het verband met de liefde: de ideale man bestaat ook alleen maar bij de gratie van zijn vermogen om zijn zwarte kanten voor zijn geliefde verborgen te houden.
Regisseur Theu Boermans weet in eerste instantie de cynische en vileine maatschappijkritiek van Jelinek goed verteerbaar te maken met een suikerlaagje van goed gespeelde komedie. Het spel van de acteurs kruipt knus tegen de karikatuur en de klucht aan, maar de personages blijven menselijk en herkenbaar.
Na de pauze raakt die balans zoek. Dan krijgen de klassieke komische persoonsverwisselingen en de kluchtige geintjes die er met het prachtige huiskamerdecor worden uitgehaald teveel de overhand. Ze ontnemen het publiek het zicht op waar het Jelinek, Wilde en het NT echt om te doen is: een kijkje geven achter de smetteloze moraal, die wij als burger van elke politicus eisen.
Leave a Reply