Echt comfortabel zit het nog niet. In een repetitieruimte in Middelburg worstelt actrice Marlies Heuer (1952) onder toeziend oog van regisseur Mirjam Koen en medespeler Dic van Duin met het decor van de voorstelling ‘Happy Days’ dat het drietal maakt voor het Zeeland Nazomerfestival. De toneeltekst van de Ierse toneelschrijver Samuel Beckett schrijft voor dat hoofdpersoon Winnie in het begin tot boven haar middel in een zandhoop zit. In het tweede deel van het stuk zit Winnie zelfs tot aan haar nek in het zand. Daarom repeteert Heuer tot haar nek in een decorstuk, dat straks in het zand van de Zeeuwse Wilhelminapolder zal worden ingegraven.
Het is lastig spelen, vertelt Heuer als ze zich even laten uit haar heuveldecor heeft bevrijd. “Zeker voor iemand als ik die uit het bewegingstheater komt. Het is alsof je een muzikant bent die maar een enkele noot mag gebruiken.”
Marlies Heuer hecht aan beweging, aan vrijheid, of dat nou op professioneel of op privégebied is. In haar bijna veertigjarige carrière zat ze maar enkele jaren vast bij een theatergezelschap. Verder freelancete ze – naast het lesgeven op de Amsterdamse theaterschool – van project naar project. Vaak bij anderen, soms in eigen producties, maar altijd met mensen met wie ze een klik heeft. “Met mensen van wiens smaak je op aan kan en die dezelfde ontdekkingsreis met je willen maken. Ik sta altijd in producties waar ik zelf voor heb gekozen. Als je vast bij een gezelschap zit, krijg je toch vaker rollen opgelegd. Ik denk dat ik misschien ook te eigenwijs ben om bij een gezelschap te werken. Het freelancewerk is onzeker, maar er ligt toch altijd weer een nieuwe rol in het verschiet.”
Heuer werkte aan een breed scala aan voorstellingen, zoals de grote Proust-cyclus van Guy Cassiers of verschillende voorstellingen van het Onafhankelijk Toneel. Maar net zo goed werkt ze met haar vriend – de Vlaamse componist Jan Kuijken – aan een muziektheaterproductie of met een pas afgestudeerde regisseur aan een kleine studiovoorstelling. Voor de voorstelling ‘Am Ziel’, geregisseerd door de jonge regisseur Paul Knierim, won Heuer vorig jaar de prestigieuze Theo D’Or, de Nederlandse theaterprijs voor beste vrouwelijke hoofdrol.
Om het beste uit haar naar boven te halen als actrice kun je haar het beste vrijlaten, zegt ze. “De ideale regisseur heeft voor mij een oor voor muziek en oog voor beeld. Maar vooral heeft hij of zij vertrouwen. Je moet als regisseur niet te veel aan me frunniken. Daar ben ik te eigenwijs voor. Laat mij maar gewoon.”
Ook in haar privéleven hecht Heuer aan vrijheid. Ze wandelt graag veel en ver. Heuer: “Ik kan mijn hersenen het beste gebruiken als ik voortbeweeg. Wandelen is de beste remedie. Mijn voorliefde voor reizen en landschappen komt daar uit voort.” Dus reist Heuer graag naar afgelegen streken. Zoals Mongolië, waar ze al twee keer was en waar ze inwoonde bij een nomadenfamilie. Het was op die oneindige groene steppe dat ze op het idee kwam om Beckett’s ‘Happy Days’ te spelen. “Ineens zag ik Winnie voor me. Als een stipje in dat eindeloze landschap. Het stuk stond al dertig jaar op mijn verlanglijstje en toen ik terugkwam heb ik meteen aan regisseur Mirjam Koen voorgesteld om dat stuk te doen.”
In ‘Happy Days’ bevindt Winnie zich ingegraven in een uitgestrekt landschap. Haar man Willie woont in een gat in de heuvel en laat zich nauwelijks zien. Terwijl de tijd wegtikt, probeert Willie greep te houden op haar leven door zich onverstoorbaar opgewekt te richten op haar spulletjes, haar rituelen en op een eindeloze woordenstroom waarmee ze haar vrijwel onzichtbare echtgenoot overspoeld.
Het is – alleen al door het ingegraven zijn en de uiterst precieze spelaanwijzingen die Beckett meegeeft – een stuk dat haaks lijkt te staan op de vrijheid die Heuer zo lief heeft. Heuer: “Die strakke vorm is een gegeven als je Beckett gaat doen. Dat is op het eerste gezicht inderdaad niets voor Mirjam en mij.” Maar die strakke vorm klopt zo mooi met de inhoud, vindt ze. “Juist omdat mijn eigen hersenen zo graag bewegen, vind ik het zo’n angstig stuk. Het idee dat je niet meer kunt bewegen of reizen, maar je hersenen wel doormalen, dat lijkt me iets om gek van te worden. In haar opgeslotenheid zijn Winnies hersenen enorm aan het knarsen, maar brokkelen tegelijkertijd af. Ze is continu aan het proberen greep te krijgen op haar gedachten en op het leven, terwijl ze al bijna in haar kist ligt. Zo letterlijk zie ik dat: als ik mijn herinneringen niet meer heb, dan val ik stil. Als ik mijn woorden niet meer heb, dan zal er niets meer zijn.”
Ze zag dezelfde pogingen om vast te houden aan het leven bij haar moeder, voordat ze overleed. “Wat Winnie doet met haar spulletjes en haar herinneringen, dat deed mijn moeder ook. Ze hield vast aan een tafeltje, een trommeltje, een radio die ze niet meer kon bedienen en het kaartje met telefoonnummers van haar kinderen die ze nog steeds uit haar hoofd kende. Ik hoorde haar laatste woorden, de laatste gedachten, de laatste stiltes. Waar Winnie zegt: ‘Het is een gelukkige dag geweest’, kon mijn moeder, de oude pianiste, ook zeggen: ‘Aan het einde kom je toch altijd weer bij Chopin uit.’ Dat is toch mooi? Dat is toch bijna als die zin van Winnie? Ik hoop dat ik later ook zo ben, hoor. Zo vrolijk als Winnie. Hoe vrolijk kun je ten onder gaan?”
In die zin is ‘Happy Days’ ondanks de donkere thematiek niet alleen maar een somber stuk, denkt Heuer. “Het is voor mij tegelijkertijd een tragedie en een komedie. Daar weten we tijdens het repeteren goed het midden in te vinden. Het stuk zit vol met enorm vrolijke redeneringen en een babbelende vrouw en haar zwijgende echtgenoot vormen natuurlijk een clichésituatie. Maar ze bevinden zich niet aan de keukentafel, maar aan het einde van de wereld, aan het einde der tijden. Een absurde situatie, maar tegelijkertijd zo herkenbaar.”
Leave a Reply