Hij is welbespraakt, de duivel. Hij danst, zingt, citeert Goethe in het Duits en is gekleed in driedelig grijs. Maar bovenal prijst de duivel de mens. Hij vindt dat mens veel te lang is beschimpt en zwart gemaakt. Met name door kunstenaars en filosofen. Dus neemt hij graag pro deo de verdediging van de mens op zich.
‘De mensheid zij geprezen’ heet de monoloog waarin die verdediging in stelling wordt gebracht. Het is het eerste deel van de serie Pax Hominis, waarmee het gezelschap De Nieuw Amsterdam de komende jaren de strijd aan zegt te willen binden met polarisatie en cynisme door theater te maken dat verbindt.
Het lijkt inderdaad hoopgevend dat zelfs de duivel, gespeeld door artistiek leider Sabri Saad El Hamus, in die serie de positieve kanten van de mens wil tonen. Maar vrij van cynisme is zijn tekst zeker niet, al was het maar omdat ‘De mensheid zij geprezen’ een bewerking is van het gelijknamige boek van Arnon Grunberg. Maar zoals we van Grunberg gewend zijn, is dat wel een prettig verwarrend en merkwaardig hoopgevend cynisme. De duivel van Grunberg en El Hamus vindt namelijk dat zaken als begeerte, haat en oorlog behoorlijk zijn ondergewaardeerd. Juist die zaken, zegt hij, laten de mens in zijn meest pure vorm zien. Het zijn de illusies van een geweten, van moraal, van democratie en rechtvaardigheid die de mens tot slaaf maken en hem beperken. Maar hoe langer de duivel de lof op de mens zingt, hoe groter zijn frustratie wordt, omdat die mens maar niet uit zijn morele dromen wenst te ontwaken. Die menselijke moraal die de duivel zo veracht, mag dan slechts een illusie zijn, het blijft toch een moraal.
Die gemengde boodschap brengt de duivel van El Hamus in een prettig vertelde monoloog. De acteur weet hoe hij zijn publiek moet bespelen. Met zijn mooie, warme stem en door het uitdelen van hoestpastilles wint hij het publiek gemakkelijk om zijn vinger. Tegelijkertijd heeft El Hamus als acteur altijd een gevaarlijke, onvoorspelbare kant, die meestal heel prettig is. Maar in ‘De mensheid zij geprezen’ zit die donkere zijde van zijn spel hem in de weg, omdat zijn duivel daardoor nogal eendimensionaal en onbetrouwbaar wordt en daarmee de meerlagigheid van zijn betoog onderuithaalt.
Dat neemt overigens niet weg dat het hoopvolle pessimisme van het eerste deel van Pax Homini benieuwd maakt naar de volgende delen.
Leave a Reply