Twee mannen en een vrouw zitten op het toneel. Ze spelen niet, ze vertellen slechts. Ze vertellen over hun eigen arrestatie of die van hun broer, over marteling en over de vlucht uit de gevangenis. Ze vertellen over het geweld waarmee politie en leger ook na de val van Mubarak nog steeds de Egyptische samenleving in hun greep houden.
De Egyptische regisseur Laila Soliman (1981) was helemaal niet van plan een documentaireserie over politiegeweld te maken toen ze in 2011 werd uitgenodigd een voorstelling te maken voor het internationale festival Meeting Points. Ze zou een tekst regisseren die ze in Engeland geschreven had voor het Londense Royal Court Theatre, vertelt ze. Maar toen ze werd gebeld dat een goede vriend in Cairo was gearresteerd en gemarteld, had ze daar geen enkele behoefte meer aan. “Over wat hij had meegemaakt, schreef die vriend een ooggetuigenverslag. In combinatie met al die andere vergelijkbare verhalen die ik om me heen had gehoord, wilde ik daar wat mee doen.”
Het resultaat is de serie ‘No Time for Art’, een reeks van vier documentaire theaterperformances over geweld van leger en politie in Egypte. De spelers vertellen over wat ze zelf mee maakten in gevangenschap of wat iemand die dichtbij hen stond overkwam. Een zus doet het verhaal voor haar broer, de vrienden van een jongen die niet in militaire dienst wilde, doen voor hem het woord. Hijzelf mag Egypte niet uit. Kaal theater levert het op, dat vooral hangt op de waargebeurde verhalen die de spelers vertellen. Soliman: “Het onderwerp van de voorstelling koos de vorm. Tijdens het repeteren bleek alles wat je meer deed met de verhalen al snel te veel. We wilden niet dramatiseren. Als je ergens teveel gewicht aan geeft, loop je het gevaar dat het juist te licht of melodramatisch wordt.” Dus laat Soliman de teksten van de getuigenissen die ze verzamelde vooral zelf het werk doen. Ze bewerkte ze niet, kortte ze misschien alleen hier en daar in. “De gebruikte taal is soms heel veelzeggend. Door hoe iemand taal gebruikt, merk je bijvoorbeeld hoeveel moeite hij heeft zijn verhaal te doen. De een vertelt misschien juist de meest pijnlijke details, de ander verbergt zich achter ironie. De taal vertelt zo mede het verhaal.”
No Time for Art reist rond in Europa maar speelt ook op plekken als in Beiroet of Caïro. Op elke plaats is de betekenis van de voorstelling weer anders, vertelt Soliman. Zo merkte ze dat het publiek in Griekenland zich heel erg herkende in het geweld dat er door de politie wordt uitgeoefend. “In Egypte speelt weer mee dat je de mensen over wie de voorstelling gaat misschien wel persoonlijk kent. Of dat het mensen kent die gearresteerd, gemarteld of gedood zijn.”
Dat verschil in context speelt helemaal een rol bij het deel van ‘No Time for Art’ waarin het publiek wordt gevraagd om een briefje voor te lezen. Daarop staat een verklaring waarin wordt opgeroepen de moordenaar van een geweldsslachtoffer voor de rechter te dagen. In Europa zijn het namen van anonieme Egyptische doden en spreekt het voor zich dat moordenaars berecht horen te worden. In Egypte kennen mensen de slachtoffers soms persoonlijk en er is bovendien nog steeds geen sprake van eerlijke processen. Soliman: “Het idee voor die scène kwam van een Egyptische kunstenares die kort na de val van Mubarak dergelijke briefjes uitdeelde. Mensen speldde die op hun kleding om eerlijke rechtspraak te vragen die er op dat moment nog niet was. Die vorm wilde ik naar het theater brengen. De eerste keer dat we dat in Egypte deden, leverde een moment van catharsis op. Het was een collectieve uiting van iets wat op dat moment in het openbaar nog helemaal niet kon.”
Soliman merkt dat de behoefte om te reflecteren op wat er aan de hand is in Egypte groot is. Voor de revolutie maakte ze ook al politiek theater, maar kwamen daar vooral hoogopgeleiden en andere kunstenaars naar kijken. Nu is haar publiek breder. “Het nieuwe publiek komt af op de onderwerpen die hen nog dagelijks aangaan. Veel ervan hebben zelf gedemonstreerd. Dat vind ik een interessante ontwikkeling.”
De situatie in Egypte is nog alles behalve rooskleurig. De politie en de militairen hebben nog steeds veel macht en ruzie met een politieagent is voor een burger al genoeg om voor een militair tribunaal te belanden. Ook wordt er nog steeds gemarteld. Voor Soliman is ‘No Time for Art’ een manier om een kant van de Egyptische omwenteling te laten zien die je van officiële kant nauwelijks hoort: “De overheid probeert de geschiedenis van de laatste drie jaar te herschrijven, waardoor hij anders wordt dan hoe wij hem ons herinneren. De revolutie is dan ook nog niet voorbij. Die achttien dagen op het Tahrirplein waren slechts het begin.” In die zin begon de titel van het project dan ook als een statement: deze extreme tijden vragen om iets anders dan kunst. Maar, vertelt Soliman, inmiddels ziet ze de titel meer als een vraag. “Een vraag die niet alleen voor Egypte geldt, maar net zo goed voor Nederland: waarom doen kunstenaars in deze tijd nog wat ze doen? Ik ben benieuwd hoe Nederlandse kunstenaars op dit moment hun functie zien.” Wat vindt zijzelf dat de functie van de kunstenaar is? “Het is niet aan mij om te vertellen wat anderen moeten doen. Ik vind zelf dat een kunstenaar trouw moet blijven aan zijn eigen verhaal. Ikzelf moet mijn obsessie blijven volgen en daar trouw aan blijven tot ik ze kwijt raak en op dit moment is die obsessie militair geweld. Ik wil theater maken dat politiek en sociaal is. Dat deed ik ook al voor de revolutie. Kunst om de kunst is niet mijn ding.”
Leave a Reply