‘There’s nothing kind about man. You can drive out nature with a pitchfork, but it allways comes roaring back again.’, zingt machtwellusteling Richard met zijn complete entourage. Hij heeft het toneel nog nauwelijks betreden of de toon is al gezet: deze man is slecht en dat weet hij. En hij geniet er nog van ook. Richard III uit het gelijknamige stuk van Shakespeare heeft altijd voor iedereen het vuile werk opgeknapt. Maar nu de troon voor hem in zicht is, gaat hij zonder scrupules lijnrecht op zijn doel af en laat iedereen afmaken die hem in de weg staat.
Het was een droomwens van steracteur Gijs Scholten van Aschat om Richard III te spelen in een voorstelling die doorweven zou zijn met de muziek van de Amerikaanse muzikant Tom Waits. Bij muziektheatergezelschap Orkater gaat die wens in vervulling en niet geheel onopgemerkt. Al vanaf mei werden de geesten rijp gemaakt met overdadig publiciteitsmateriaal en gelikte filmpjes voor de voorstelling die de komende oktober exclusief in de Amsterdamse Stadsschouwburg huist.
Natuurlijk, laat dat acteren maar aan Scholten van Aschat over. Een slechterik schudt hij zo uit zijn mouw. In zijn sjofele soldatenjasje en op soldatenkistjes onder zijn kilt cirkelt hij dreigend om zijn slachtoffers heen. Met steeds meer genoegen ontdoet hij zich van zijn vijanden. Maar Richard en Scholten van Aschat zijn vooral in hun element als ze mogen acteren. Richard is er een meester in mensen te laten horen wat ze willen horen, ze in te pakken met getapte retoriek en ze voor hem in te nemen, al heeft hij een grondige bloedhekel aan ze. Richard III is net zo’n meesterlijk acteur als Scholten van Aschat en de momenten waarop ze samen de sterren van de hemel spelen zijn de mooiste van de voorstelling.
Richard maakt bij zijn manipulaties gebruik van nummers van Tom Waits die steeds perfect aansluiten op de situatie. Als hij probeert de vrouw van een van zijn slachtoffers te verleiden, zingt Richard het donkere liefdesliedje All the world is green met de tekst: ‘You turn kings into beggars and beggars into kings.’ Op andere momenten blijkt de muziek dodelijk en het laatste wat zijn slachtoffers horen. Vol overgave storten Richard en zijn kornuiten zich in een nummer als God’s away on business voor ze iemand omleggen. De rauwe, schurende muziek van Waits past Richard als een handschoen, omdat er in elk nummer, net als bij hemzelf, iets duisters onder de oppervlakte borrelt. Er zit altijd een scherp randje aan. Al is de uitvoering van de nummers door de grote – eveneens in kilts gestoken – band nogal netjes. Zeker vergeleken bij de uitvoeringen van Waits zelf.
Gijs Scholten van Aschat en Tom Waits zijn duidelijk de steunpilaren van de voorstelling. Zonder hen zou die onherroepelijk ineen zijgen tot een zeer middelmatige voorstelling zonder heldere visie op Shakespeares stuk. Los van het overige matige acteerwerk hangt de voorstelling vooral aan elkaar van de voor de hand liggende regievondsten. Er zijn uiteraard stampende soldatenlaarzen, een onschuldige maagd in een helwit jurkje en dreigende lichteffecten zonder betekenis of thematische verdieping. Tekenend is vooral de vormgeving: als Richard iemand laat doden komt er een hoop puin uit de lucht vallen, waardoor het aanvankelijk lege toneel aan het slot bezaaid is met afval, waar dictator tot in zijn kuiten in staat. Effectief is het zeker, maar net zo goed oppervlakkig, omdat het geen verdieping geeft aan wat we als publiek allang wisten: dat Richard er een puinhoop van maakt. Nergens wordt helder wat de voorstelling meer wil zijn dan een vehikel voor acteerkanon Scholten van Aschat. En dat is, gezien de door Orkater zelf hoogopgeklopte verwachtingen, niets minder dan teleurstellend.
Richard III, door Orkater i.s.m. Stadsschouwburg Amsterdam, regie Matthijs Rümke, gezien 25 september, Stadsschouwburg Amsterdam, nog te zien tot en met 11 oktober
Leave a Reply